Cerita cekak utawa cerkak yaiku mubarang bentuk karangan nduwe bentuk prosa naratif fiktif lan nggunakne Basa Jawi jero panulisane. Cerkak cenderung padat lan teras nang tujuane, dibandingna karo cerito fiksi sing luwih dawa kaya novel. Cerkak sukses nyandhalake teknik-teknik sastra kaya tokoh, alur, tema, basa, lan insight sacara luwih amba dibandingna karo fiksi sing luwih dawa.
Cerkak cenderung kurang kompleks dibandingna karo novel. Cerkak biyasane muserke gatekan nang siji kedaden, nduweni siji plot, setting sing tunggal, cacah tokoh sing kewates, ncakup arah wayah sing singkat.
Cerkak iku cerita gancaran kang ngadhut prastawa kang ora dowo lan ora akeh alur ceritane. Nang boso Indonesia cerkak iku disebut cerita pendek.
Cerkak nyritakelangsung menyang babagan/ faktane, dibandhingake crita fiksi kaya novel. Cerkak migunaaké teknik sastra kayata paraga, alur, tema, basa lsp
Cerkak dados kirang Komplek saking novel. Cerkak biasane fokus ing setunggal prastawa, alur, setting, karakter, lan wektune cendhak .
Cerkak nyritakelangsung menyang babagan/ faktane, dibandhingake crita fiksi kaya novel. Cerkak migunaaké teknik sastra kayata paraga, alur, tema, basa lsp
Cerkak dados kirang Komplek saking novel. Cerkak biasane fokus ing setunggal prastawa, alur, setting, karakter, lan wektune cendhak .
Jero bentuk-bentuk fiksi sing luwih dawa, ceritone cenderung momot unsur-unsur inti tertentu saka struktur dinamis:
- Eksposisi (panerna setting, situasi, lan tokoh utamane)
- Komplikasi (kadadean neng jero cerito sing ngenalake konflik)
- Aksi sing ningkat, krisis (wektu sing menentukan kanggo si tokoh utama lan komitmen dekne kabeh adhep mubarang jangkah)
- Klimaks (titik minat paling dhuwur jero pangerten konflik lan titik cerito sing ngandung aksi paling akeh utawa penting)
- Penyelesaian (kanggonan cerito neng endi konflik dipecahkan)
- Moral
Amarga cendhak, cerito cekak bisa momot pola iki utawa bokmenawa uga ora. Dadi contho, cerito-cerito cekak modern mung sapisan ngandung eksposisi. Sing luwih umum yaiku awal sing mendadak, karo cerito sing dianyak neng tengah aksi. Kaya jero cerito-cerito sing luwih dawa, plot saka cerito cekak uga ngandung klimaks, utawa titik walik.
Ning mangkana, akhir saka akeh cerito cekak biyasane mendadak lan bukak lan bisa ngandung (utawa bisa uga ora) pesan moral utawa piwulang praktis. kaya akeh bentuk seni endia, ciri khas saka siji cerito cendhak beda-seje manut pengarangnya.
Ing wangun fiction maneh, crita kathah ngemot unsur inti tartamtu saka struktur dinamis:
a. Exposition (setelan introduksi, kahanan lan karakter utama)
b. Komplikasi (konflik)
c. Krisis (wayahe nemtokake kanggo protagonis)
d. Klimaks (titik puncak ing crita )
e. Peleraian (konflik wis sampun saged dirampungke)
f. moral
Cerkak nggadhai 2 unsur, yaiku:
Ning mangkana, akhir saka akeh cerito cekak biyasane mendadak lan bukak lan bisa ngandung (utawa bisa uga ora) pesan moral utawa piwulang praktis. kaya akeh bentuk seni endia, ciri khas saka siji cerito cendhak beda-seje manut pengarangnya.
Ing wangun fiction maneh, crita kathah ngemot unsur inti tartamtu saka struktur dinamis:
a. Exposition (setelan introduksi, kahanan lan karakter utama)
b. Komplikasi (konflik)
c. Krisis (wayahe nemtokake kanggo protagonis)
d. Klimaks (titik puncak ing crita )
e. Peleraian (konflik wis sampun saged dirampungke)
f. moral
Cerkak nggadhai 2 unsur, yaiku:
1. Unsur intrinsik yaiku unsur sing nangi karya kuwi dhewe. Unsur–unsur intrinsik cerkak yaiku dadi iki:
- Tema
- Latar: panggon, wayah, kahanan.
- Alur: maju, mundur, campuran.
- Tokoh
- Penokohan
- Sudut pandang
- Amanat
2. Unsur ekstrinsik yaiku unsur-unsur sing ana ing njaba karya sastra, ning sacara ora teras mempengaruhi tangen utawa sistem organisme karya sastra.
Unsur ekstrinsik meliputi:
Unsur ekstrinsik meliputi:
- aji-aji jero cerito (agama, budaya, politik, ekonomi)
- Latar buri kuripan pengarang..
- Situasi sosial pas cerito kuwi diciptakan.
Tuladha:
Sekolahan isih sepi nalika Niken tekan parkiran. Pancen isih esuk, durung ana setengah pitu. Biyasane kanca-kanca guru tekane jam pitu kurang seprapat. Niken sengaja teka Iuwih gasik amarga iki dia kapisan dheweke mlebu kantor sawise seminggu diklat ana LPMP.
“Sugeng enjang, Bu Niken.”
Niken tumoleh. Nalika weruh blegere sing nyuwara, dheweke manthuk karo mesem. Nanging dumadakan wae dhadhane krasa kemranyas. Tujune ora gantalan suwe guru-guru Iiya padha rawuh. Niken nyalami paraga kuwi nuli age-age miebu kantor.
“Wis ketemu pak kepala anyar?” pitakone kanca guru.
“Kepala anyar?” bathuke Niken njengkerut.
“Asmane Pak Bagus Wicaksono. Wingenane awakmu rak wis tak es-em-es. Apa ora diwaca ?”
“Takbukak sithik, ning gandheng akeh tugas akhire lali.”
“Nggantheng, tur isih legan,” ujare Susi.
“Jaremu piyayine nggantheng, kok durung payu?”
“Kuwi biyen critane tau patah hati nalika kuliyah.”
“Awakmu iki biyang gosip. Saka ngendi crita sing ora jelas ngono kuwi?”
“Susi gitu Iho. Gosip nanging dudu fitnah. Sumbere kredibel,” ujare Susi karo ngakak.
“Piye, kowe kepranan apa ora?”
“Ora pantes maneh aku ngomongake bab katresnan.”
“Ora pantes piye? Umurmu durung ganep patang puluh. Upama Pak Wicak ngesir awakmu, aku ora lila weruh panjenengane patah hati maneh merga kok tulak tresnane.”
Bagus Wicaksono pancen tau dadi kakak tingkate Niken ing IKIP. Bagus njupuk jurusan basa Inggris dene Niken basa Indonesia. Niken tepung Bagus Wicaksono natika Ospek. Bagus minangka ketua panitiane. Bagus sing pancen nggantheng dadi idolane mahasiswi anyar, kalebu Niken. Bagus sajake uga kepranan marang Niken.
Tir padha irenge, sir padha senenge. Kabeh krasa endah tumrap sakarone. Kanca-kancane padha ngerti menawa Niken duweke Bagus. Ngalor ngindul wong loro iku tansah reruntungan.
Nanging ora ana udan ora ana angin dumadakan bapake Niken nyusul menyang kampus saperlu ngajak anake bali ndesa. Niken ora kober pamit marang Bagus sing wektu kuwi ngepasi KKN. Niken ngilang saka kampus tanpa ana siji-sijia kancane sing ngerti ana lelakon apa satenane.
Niken dijodhokake karo priya pilihane bapake. Bapake kejiret utang marang rentenir merga kapusan. Ndilalah utange marang rentenir, saengga tambah dina sangsaya njiret gulu. Utomo, bujangan tuwa, gelem sabiyantu nutup utange. Sejatine Utomo ora njaluk pitukon apa-apa nanging bapake Niken bisa maca glagat yen satemene Utomo mambu ati marang Niken. Rehne wis kepotangan budi akeh banget, bapake banjur njodhokake Niken entuk Utomo.
Minangka bektine marang wong tuwa, Niken gelem dipek bojo Utomo. Nanging dheweke ngajokake syarat bisa kuliyah maneh ora ketang ing Universitas Terbuka. Niken wekasane bisa kuliyah nganti rampung Ian duwe gelar sarjana. Nalika ana pengangkatan guru Niken katut.
Urip dadi randha ora gampang. Senajan anggone ningkah karo Utomo tanpa linambaran tresna, nanging dheweke ngudi tetep setya Ian bekti. Mula bareng Utomo tinggal donya merga serangan jantung, Niken nutup atine saka priya sing nyoba nothog. Dheweke pilih ngopeni anake lanang, sing umur limang taun. Nanging sapatemon kang ora njarag klawan Bagus njalari atine Niken rontang-ranting.
Sadhar karo atine kang mobat-mabit saben adu arep karo Bagus, Niken sengaja ngadoh. Saben ana rapat guru, Niken pilih anteng ana mejane sinambi ethok-ethok sibuk karo laptope. Saben ngaso Niken ngumpet ana perpustakaan sinambi ngladeni bocah-bocah sing padha nyilih buku.
Baca Juga : Cerkak Bahasa Jawa "Kaji Kafan"
“Bu, dipun timbali Pak Kepala,” aloke Sri, siswi kelas IX-C kang marani Niken menyang perpustakaan. “Dipunrantos wonten ruwang kepala sekolah, Bu.”
Niken nuli menyat. Jumangkah tumuju ruwang kepala sekolah kanthi dhadha dhag dhig dhug. Kepala sekolah anyar iku lagi lungguh ngadhep laptop. Niken nothog lawang alon. Bagus tumenga banjur mesem. Niken kumesar.
“Bapak nimbali kula?”takone kanggo nutupi gugupe.
“Pinarak, Bu Niken. Wonten perkawis ingkang badhe kula rembag.”
“Perkawis menapa, Pak?” takone Niken sawise Iungguh.
Bagus mesem tipis karo nyawang Niken tajem. Sing diulati kecipuhan. Rasane kepengin enggal uwal saka kursine sing dadakan krasa panas.
“Kabar apik, Dhik?” Bagus kumecap Iirih.
“Alhamdulillah, sae sedaya,” wangsulane Niken karo ndhingkluk.
“Aja formal kaya ngene, ta. Awake dhewe rak mung wong loro ing ruwangan iki.”
“Jam ngaso sampun badhe telas,” ucape Niken ngenggokake rembug.
“Ing jam ngaso sing kari sethithik iki aku pengin sliramu ora ngedohi aku, Sasuwene telung sasi aku ana kene, sliramu sajak ngadoh terus saka aku. Mangka pirang-pirang taun aku nglari ilange Wanita sing wis nyolong atiku.”
Niken blangkemen. Dheweke ora bisa sumaur.
“Aja kuwatir, Dhik,aku ora bakal njaluk bali atiku sing wis kadhung kok colong,” ujare karo nggegem tangane Niken.
“Mboten sae dipirsane tiyang, Pak,” ujare Niken lirih.
Bagus Wicaksono nguculi gegemane. “Aku ora njaluk bali ati sing wis kadhung mbok gegem, Dhik. Nanging, aja mung atiku. Ragaku uga kudune melu mbok gegem. Wis welasan taun lawase ragaku suwung amarga kelangan ati sing selawase iki kok gawa.”
“Panjenengan kepala Ian kula guru.”
“Dhik, nalika aku lagi KKN sliramu ilang tanpa Iari. Kowe ora ninggali pesen apa-apa. Atiku cuwa, Dhik. Nanging aku mbudidaya tetep ngugemi rasa tresnaku marang kowe engga seprene.”
Niken manikelu, nanging cepet nguwasani dhiri.
“Aku njaluk pangapuramu sing gedhe, Mas. Nalika kuwi Bapak lagi kejiret rentenir. Mas Utomo nulung bapak, Ian sateruse njenengan bisa mirsani dhewe kaya ngapa aku saiki.”
“Pitulas taun aku nggoleki, nanging mung njaluk ngapura ngono wae?” ujare Bagus.
“Lha aku kudu kepiye, Mas? Muter wektu bali mbiyen maneh ya ora isa. Barang wis kadhung ora perlu digelani. Mung siji sing takgelani, ya gene aku ora kirim kabar marang panjenengan saengga panjenengan ora tansah ngeling-eling marang aku,” ujare Niken.
“Yen pangapura wae gampang, Dhik. Aku duwe akeh banget. Nanging, apa ya mung cukup pangapura sing arep mbok ajap saka aku?”
Niken ngerti arah omongane Bagus, nanging emoh miwiti ngomong tresna. Niken rumangsa ora ana apa-apane dibandhingake priyayi bagus ana ngarepe. Kepiyea wae dheweke wis tau ngiyanati Ian natoni atine wong Ianang kuwi. Kanggone Niken, wis cukup pangapura wae saka Bagus. Bagus duwe hak kanggo golek wanita sing Iuwih sakabehe tinimbang dheweke sing randha anak-anak siji.
“Ya wis, yen ngono karepmu, Nik. Sajake aku pancen kudu ngedoh saka uripmu,” ujare Bagus. “Saiki baliya menyang keIas.”
Niken angluh. Sajake Bagus Wicaksono cuwa maneh gara-gara ucapane. Nanging atine luwih lara merga sadhar yen wong lanang sing gawe atine mobat-mabit iki bakal ngedoh saka dheweke. Niken nuli jumangkah menyang ruwang guru. Ora rinasa mripate kekembeng luh.
ANGIN sore krasa seger nampeg awak. Niken rumangsa marem nyawang latar omahe sing asri. Tanduran mawar maneka warna nggrombol ana poncod kulon mepet pager. Ing sisih wetan kolam iwak kol sing tansah kumcricik banyune nggawa rasa tentrem ana ing ati.
“Ketoke kok sajak bahagia, Dhik.”
Niken noleh. Priya bagus nembe metu saka omah. Sajak seger bubar adus sore. Dheweke nuli lungguh ana sandhinge Niken sinambi nyruput teh sing wis dicawisake.
“Wis sampurna, Mas,” ujare Niken marang priya kuwi karo mesem. Panyawange kebak katresnan. “Matumuwun panjenengan wls kersa rawuh ana uripku.”
“Upama aku ora weruh ana bu guru sing nangis metu saka ruwanganku, takkira nganti dina iki aku isih dhewekan,” ujare Bagus.
Niken mesem kisinan sinambi njiwit garwane. Bagus uga ngrasa sampuma. Duwe bojo ayu sing ditresnani iya duwe anak lanang sing wis gedhe, Ian siap- siap ngenteni laire si jabang bayi kang wis diarep-arep dening sakabehing brayat. Senajan katresnane nembe kawujud wayah Iingsir sore, nanging Gusti Allah paring piwales sing luwih saka cukup kanggone Niken Ian Bagus Wicaksono. --- Cuthel
Dening: DANINGTYAS KH.
Panjebar Semangat No.19-7 Mei 2016
Niken nuli menyat. Jumangkah tumuju ruwang kepala sekolah kanthi dhadha dhag dhig dhug. Kepala sekolah anyar iku lagi lungguh ngadhep laptop. Niken nothog lawang alon. Bagus tumenga banjur mesem. Niken kumesar.
“Bapak nimbali kula?”takone kanggo nutupi gugupe.
“Pinarak, Bu Niken. Wonten perkawis ingkang badhe kula rembag.”
“Perkawis menapa, Pak?” takone Niken sawise Iungguh.
Bagus mesem tipis karo nyawang Niken tajem. Sing diulati kecipuhan. Rasane kepengin enggal uwal saka kursine sing dadakan krasa panas.
“Kabar apik, Dhik?” Bagus kumecap Iirih.
“Alhamdulillah, sae sedaya,” wangsulane Niken karo ndhingkluk.
“Aja formal kaya ngene, ta. Awake dhewe rak mung wong loro ing ruwangan iki.”
“Jam ngaso sampun badhe telas,” ucape Niken ngenggokake rembug.
“Ing jam ngaso sing kari sethithik iki aku pengin sliramu ora ngedohi aku, Sasuwene telung sasi aku ana kene, sliramu sajak ngadoh terus saka aku. Mangka pirang-pirang taun aku nglari ilange Wanita sing wis nyolong atiku.”
Niken blangkemen. Dheweke ora bisa sumaur.
“Aja kuwatir, Dhik,aku ora bakal njaluk bali atiku sing wis kadhung kok colong,” ujare karo nggegem tangane Niken.
“Mboten sae dipirsane tiyang, Pak,” ujare Niken lirih.
Bagus Wicaksono nguculi gegemane. “Aku ora njaluk bali ati sing wis kadhung mbok gegem, Dhik. Nanging, aja mung atiku. Ragaku uga kudune melu mbok gegem. Wis welasan taun lawase ragaku suwung amarga kelangan ati sing selawase iki kok gawa.”
“Panjenengan kepala Ian kula guru.”
“Dhik, nalika aku lagi KKN sliramu ilang tanpa Iari. Kowe ora ninggali pesen apa-apa. Atiku cuwa, Dhik. Nanging aku mbudidaya tetep ngugemi rasa tresnaku marang kowe engga seprene.”
Niken manikelu, nanging cepet nguwasani dhiri.
“Aku njaluk pangapuramu sing gedhe, Mas. Nalika kuwi Bapak lagi kejiret rentenir. Mas Utomo nulung bapak, Ian sateruse njenengan bisa mirsani dhewe kaya ngapa aku saiki.”
“Pitulas taun aku nggoleki, nanging mung njaluk ngapura ngono wae?” ujare Bagus.
“Lha aku kudu kepiye, Mas? Muter wektu bali mbiyen maneh ya ora isa. Barang wis kadhung ora perlu digelani. Mung siji sing takgelani, ya gene aku ora kirim kabar marang panjenengan saengga panjenengan ora tansah ngeling-eling marang aku,” ujare Niken.
“Yen pangapura wae gampang, Dhik. Aku duwe akeh banget. Nanging, apa ya mung cukup pangapura sing arep mbok ajap saka aku?”
Niken ngerti arah omongane Bagus, nanging emoh miwiti ngomong tresna. Niken rumangsa ora ana apa-apane dibandhingake priyayi bagus ana ngarepe. Kepiyea wae dheweke wis tau ngiyanati Ian natoni atine wong Ianang kuwi. Kanggone Niken, wis cukup pangapura wae saka Bagus. Bagus duwe hak kanggo golek wanita sing Iuwih sakabehe tinimbang dheweke sing randha anak-anak siji.
“Ya wis, yen ngono karepmu, Nik. Sajake aku pancen kudu ngedoh saka uripmu,” ujare Bagus. “Saiki baliya menyang keIas.”
Niken angluh. Sajake Bagus Wicaksono cuwa maneh gara-gara ucapane. Nanging atine luwih lara merga sadhar yen wong lanang sing gawe atine mobat-mabit iki bakal ngedoh saka dheweke. Niken nuli jumangkah menyang ruwang guru. Ora rinasa mripate kekembeng luh.
ANGIN sore krasa seger nampeg awak. Niken rumangsa marem nyawang latar omahe sing asri. Tanduran mawar maneka warna nggrombol ana poncod kulon mepet pager. Ing sisih wetan kolam iwak kol sing tansah kumcricik banyune nggawa rasa tentrem ana ing ati.
“Ketoke kok sajak bahagia, Dhik.”
Niken noleh. Priya bagus nembe metu saka omah. Sajak seger bubar adus sore. Dheweke nuli lungguh ana sandhinge Niken sinambi nyruput teh sing wis dicawisake.
“Wis sampurna, Mas,” ujare Niken marang priya kuwi karo mesem. Panyawange kebak katresnan. “Matumuwun panjenengan wls kersa rawuh ana uripku.”
“Upama aku ora weruh ana bu guru sing nangis metu saka ruwanganku, takkira nganti dina iki aku isih dhewekan,” ujare Bagus.
Niken mesem kisinan sinambi njiwit garwane. Bagus uga ngrasa sampuma. Duwe bojo ayu sing ditresnani iya duwe anak lanang sing wis gedhe, Ian siap- siap ngenteni laire si jabang bayi kang wis diarep-arep dening sakabehing brayat. Senajan katresnane nembe kawujud wayah Iingsir sore, nanging Gusti Allah paring piwales sing luwih saka cukup kanggone Niken Ian Bagus Wicaksono. --- Cuthel
Dening: DANINGTYAS KH.
Panjebar Semangat No.19-7 Mei 2016
Sumber :
